Zadanie przeciwnikowi mata oznaczą naszą wygrana, a więc to jest cel naszej gry, a całą resztę możemy traktować jako środki by to osiągnąć. Mat w partii szachowej oznacza sytuację, w której król został zaatakowany i nie może:
- odsunąć się na wolne pole które nie jest atakowane przez przeciwnika
- jedną z swoich figur zostać zasłonięty od atak przeciwnika
- zbić figury atakującej
Przykładowy mat powstały po posunięciu białą wieżą:
Zamatowanie przeciwnika jest zwieńczeniem naszego wysiłku podczas całej partii szachowej. Mogę wtedy wstać od szachownicy i być z siebie dumny. Pomimo zwycięstwa intelektualnego nad oponentem w takiej potyczce, zawsze dziękuję za grę poprzez podanie ręki, oraz zachowuję szacunek do przegranego szachisty.
Szachem nazywamy sytuację, w której został zaatakowany król przez figurę przeciwnika. Zobrazujmy tą sytuację na przykładzie szacha od wieży:
Grając białymi przestawiliśmy naszą wieżę na pole, z którego atakuje króla przeciwnika. Po wykonaniu tego posunięcia gracz mówił „szach”. W oficjalnych turniejach szachowych odchodzi się od wypowiadania słowa „szach” (uważa się to za niepotrzebne a nawet przeszkadzające) :
Szachowany gracz musi zareagować na zaistniałą sytuacją w jeden z sposobów:
- może przesunąć króla na inne pole (nie będące atakowane)
- może zasłonić od ataku króla jedną z swoich bierek
- może zbić figurę która go szachuje
Jak można się domyślić, w partii szachowej nie możemy wykonać posunięcia królem na pole atakowane przez przeciwnika, oraz nie możemy naszych królem zaszachować króla oponenta.
Bicie w przelocie jest unikatowym posunięciem dokonywanym przez pionki. Muszą zaistnieć ściśle określone warunki by móc skorzystać z tego przywileju, na szczęście nie jest to skomplikowane. Najprościej zrozumieć to na przykładzie:
Załóżmy, że w tej sytuacji posunięcie należy do gracza z czarnymi figurami. Swoim pionem z linii h może poruszyć się o 1 lub o 2 pola do przodu:
Załóżmy, że gracz wybrał posunięcie czarnym pionem z linii h o 2 pola do przodu. W tej sytuacji gracz z białymi figurami, może ruszyć pionkiem standardowo o 1 pole de przodu – lub skorzystać z przywileju bicia w przelocie:
Powyżej mamy pozycję po wykonaniu bicia w przelocie prze białe. Biały pion przesunął się o jedno pole do przodu na ukos za pion przeciwnika, który zostaje zbity i zdjęty z szachownicy. To posunięcie jest tym bardziej unikatowe, ponieważ to jedyny ruch w szachach, w którym bijemy figurę nie stając na jej miejscu.
Roszada szachowa jest jedynym dozwolonym posunięciem, w wyniku którego zmieniamy położenie dwóch figur (króla i wieży). Wyróżniamy:
- roszada krótka:
w wyniku której powstaje pozycja:
- roszada długa:
zakończona pozycją:
Prawidłowość wykonania roszady wymaga od nas zachowania kilku zasad:
- król nie poruszył się od początku partii
- wieża z którą chcemy roszować króla nie poruszyła się od początku partii
- król ani owa wieża nie są atakowane przez przeciwnika
- żadne pole pomiędzy królem i roszowaną wieżą nie może być atakowane przez przeciwnika
- wszystkie pola pomiędzy królem a roszowaną wieżą muszą być puste
Do tego należy mieć świadomość, że zasady turniejowe wymagają, aby roszadę rozpocząć od przestawienia króla, a dopiero potem wieży.
